تاريخچه
در اواسط قرن بيستم، عنوان CSR (مسئوليت اجتماعي شركت‌ها)، توسط متفكرين و متخصصين مديريت كسب و كار، مانند پيتر دراكر، در آمريكا مطرح شده و در بسياري از محافل علمي، سياسي و اقتصادي كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه، به دغدغه مهمي درمديريت، بازاريابي و سرمايه گذاري، تبديل شد. ظهور مسئوليت اجتماعي، عمدتا در پاسخ به تحولات و چالش هائي از قبيل جهاني‌سازي بوده است. امروزه مسئوليت اجتماعي بنگاهها نه تنها بخش مهمي از ادبيات و فرهنگ مديريت را به خود اختصاص داده است، بلكه بحث هاي آكادميك، مجامع حرفه اي، سازمان هاي غير دولتي، مصرف كنندگان، كاركنان، تامين كنندگان، سهامداران و سرمايه گذاران شده است.
محورهاي مسئوليت اجتماعي
دليل و ضرورت توجه به مسئوليت اجتماعي
اساسا" اين ديدگاه كه سازمان صرفا" بايد در پي سودآوري باشد، هم اكنون درسطحي كلان و جهاني، دچار دگرگوني شده و شايسته آن است كه سازمان‌ها علاوه بر توجه به حفظ منافع، سود آوري و بقاي مادي، از ديگر ابعاد وجودي خود در عرصه جهانِ پيرامون، غافل نشده و تلاش كنند سهمي در حفظ، ارتقاء و سازندگي جامعه به مثابه جزئي از كلّ ِساختار اجتماعي داشته باشند. زيرا كه اين گونه مي توان جهاني بهتر، زيباتر و زيبنده تر، آن چنان كه زيستگاهي درخورِ ابناي بشر به عنوان اشرف مخلوقاتِ آفرينش باشد، فراهم آورد. در فرهنگ والاي ايراني - اسلامي مان هم به خوبي با اين عبارت مأنوسيم كه :
"
بني آدم اعضاي يكديگرند
كه در آفرينش ز يك گوهرند
چو عضوي به
درد آورد روزگار
دگر عضوها
را نماند قرار"
هرم مسئوليت پذيري(هرم چهار لايه‌ي CSR)
درسال 1991 دكتر كارل اصول 4گانه اي را تحت عنوان"
هرم مسئوليت
پذيري اجتماعي" معرفي كرد:
مسئوليت
انساني: مشاركت داوطلبانه و بشردوستانه در طيف گسترده‌اي از فعاليت‌هاي عام‌المنفعه به منظور التيام گوشه‌اي از آلام جامعه و ايفاي نقشي مؤثر در حل مشكلات و معضلات اجتماعي
مسئوليت اخلاقي: هر سازمان براي رسيدن به تعالي در مسير اهداف، لازم است استانداردها و معيارهاي بهنجار اخلاقي- انساني را عميقا" در تار و پود اركان خود نهادينه سازد. هنجارهايي چون ادب، انصاف، احترام متقابل، پرهيز از افكار و اعمال ناشايست، غيبت و ... ، زيرا در غير اين صورت، انرژي هايي كه بايد صرف سازندگي و ارتقاء سازمان شود، هزينه‌ي حاشيه‌سازي‌ها و بي‌اخلاقي‌ها مي‌گردد.
مسئوليت قانوني و حقوقي: يك بنگاه اقتصادي در عين تمركز بر سودآوري، ملزم به رعايت قوانين و مقررات وضع شده است. تأمين بهداشت و ايمني كاركنان و مصرف كنندگان، پرهيز از بروز مصاديق تبعيض قوميتي، جنسيتي و توجه به مسائل زيست محيطي در تمامي فرايندهاي توليد و ارائه خدمات از جمله موارد متعددي است كه در اين مقوله مطرح است.
مسئوليت اقتصادي: براي يك بنگاه اقتصادي كسب سود و ارزش افزوده‌ي حاصل از توليد و خدمات، اصلي ترين هدف محسوب ميشود. براين اساس، پاسخگوئي هرچه بهتر مسئولان و مديران آن مي تواند نقش به سزائي در ارتقاء كيفي سازمان، جلب مشاركت حداكثريِ درون سازماني ، ارتقاء و حفظ اعتماد در سطح جامعه، افزايش بازدهي و نهايتا" رشد سود، داشته باشد.
علل حركت سازمان‌ها به سوي مسئوليت اجتماعي
شركت‌ها دريافته‌اند كه براي بهره‌ور بودن، رقابت‌پذير بودن و توانايي پاسخگويي به تغييرات سريع جهاني مي‌بايست مسئولانه عمل كنند. جهاني‌شدن، مرزهاي جغرافيايي ملي را كمرنگ كرده و فن‌آوري، فاصله‌ها و زمان و را از ميان برداشته است. با اين حجم وسيع از تغييرات محيطي، شركت‌ها تمايل به افزايش توان خود براي مديريت بر سود و ريسك داشته و از حسن شهرت و برند خود حمايت كنند. همچنين جهاني‌شدن، رقابت تنگاتنگي براي جذب و نگهداشت نيروي كار ماهر، سرمايه‌گذاران و مشتريان وفادار به همراه داشته است. چگونگي پاسخگويي شركت به نيازهاي كاركنان، بازار و مشتريان در گرو پايداري كسب‌وكار است.
اما به‌طور كلي عوامل زير را مي‌توان مهمترين پيشراننده‌هاي حركت شركت‌ها به سوي مسئوليت اجتماعي دانست:
§ تمايل به جهاني شدن
§ تلاش جهت شفاف سازي كليه فعاليت‌ها
§ تمايل كاركنان براي مشاركت در كسب و كار شركت‌ها
§ موانع سياسي و قانوني
§ تمايل مصرف كنندگان به استفاده از محصولات دوستدار محيط زيست
§ فشار كاركنان براي افزايش مسئوليت‌پذيري شركت‌ها
§ فشار و افشاگري رسانه ها
§ حقوق شهروندي
§ افزايش شديد جمعيت كره زمين
نگرش سازمان‌ها در برخورد با موضوع مسئوليت اجتماعي
·
انفعالی: انکار مسئولیت های اجتماعی، و اجرای برنامه ها در حد کمتر از آنچه که الزامی است.
·
تدافعی: پذیرش مسئولیت های اجتماعی، اما با حالت خصمانه، و اجرای کمترین برنامه ها در حدی که الزامی است.
·
سازگار: پذیرش مسئولیت های اجتماعی، و اجرای تمام برنامه هائی که الزامی است.
·
آینده نگر: پیش بینی کننده مسئولیت های اجتماعی، و اجرای برنامه ها فراتر از آنچه که الزامی است.
بلوغ سازمان‌ها در برخورد با موضوع مسئوليت اجتماعي
·
ابتدای راه: سازمان تمام قوانین و مقرراتی را که الزامی هستند رعایت می کند.
·
میانه راه: گفتگو و ارتباط فعال با ذینفعان، برخی برنامه های مسئولیت اجتماعی به اجرا درآمده است.
·
پیشرو: انتظارات دینفعان، متوازن شده و اندازه گیری می شود، و برای تحقق آنها اقدام به عمل می آید. مسئولیت اجتماعی در بطن استراتژی، خط مشی ها و مدیریت روزمره سازمان در جهت تعالی پایدار جای گرفته است.